Er loopt een diepe kloof door het Verenigd Koninkrijk. Een verpletterende meerderheid van de jonge Britten zag haar toekomst wél in de EU. Het probleem was dat te weinig jonge Britten – en andere pro-Europeanen – zijn gaan stemmen. Al tijdens de campagne heeft het Remain-kamp te lang gedacht dat het wel zo’n vaart niet zou lopen. Ze hebben toegelaten dat het publieke debat gekaapt werd door extreme stemmen in tabloids. Doordat ook Cameron de voorbije jaren de EU nooit echt verdedigd heeft, kon het Brexit kamp aan geloofwaardigheid winnen. De les is dat gematigde stemmen zich veel beter moeten organiseren en mobiliseren. De stille meerderheid moet haar stem veel luider doen klinken als het wil voorkomen dat het nog in de minderheid wordt gesteld. We moeten de EU met overtuiging durven verdedigen, ook als het niet allemaal naar onze zin is.
Men zegt soms dat in de vorige eeuw de meerwaarde van Europa voor de hand lag, namelijk vrede. Maar het is nu net die generatie Britten met de meest levendige herinnering aan de laatste wereldoorlog die de voorbije 70 jaar van vrede en stabiliteit in Europa blijkbaar het minst weet te waarderen! Het referendum gingen dan ook maar deels over Europa. Hét thema was migratie. Nochtans ving het VK amper vluchtelingen vanuit Syrië op, en is het geen lid van de Schengen zone … Ook de teloorgang van de Britse industrie (jobs voor de middenklasse) speelde een bepalende rol in de campagne. Nochtans kozen de armste regio’s van het VK – Noord-Ierland en Schotland – massaal voor de EU.
Wat het Europa de voorbije jaren aan ontbrak zijn resultaten. De Europeanen moeten ervaren dat hun leven er tastbaar op vooruit gaat. De langste economische crisis in de naoorlogse periode, de ongecontroleerde migrantenstroom en het terrorisme hebben het vertrouwen van de burgers in de EU naar een historisch dieptepunt doen zakken. Vandaag wordt Europa aanzien als een deel van het probleem, en niet als deel van de oplossing. De jonge Britten beseffen nochtans ten volle dat enkel Europa groot genoeg is om van de globalisering een succes te maken op het vlak van werkgelegenheid, klimaat, etc. Zoals ik in mijn boek Economie zkt Geluk schreef: Europa kan in de 21e eeuw haar meerwaarde pas bewijzen als het werkt als een schild tegen de ongewenste excessen van de globalisering, zonder de voordelen ervan overboord te gooien. Nu de Britten niet meer kunnen dwarsliggen moeten we van het momentum gebruik maken om allerhande fiscale achterpoortjes te sluiten, om een Europese grensbewaking op te richten en onze veiligheidsdiensten te integreren. Een volgend Europees conclaaf moet focussen op het realiseren van tastbare vooruitgang voor de Europeanen, en niet verzanden in oeverloze discussies over de werking van de instellingen, zoals Verhofstadt voorstelt.
Meer nog dan een economische besmetting, moeten we in de EU vooral vrezen voor een politieke besmetting: nog meer referenda in andere landen. Eigenlijk zouden vitale politieke keuzes in een democratie nooit mogen genomen worden op een wijze waarbij een kleine meerderheid haar wil kan opleggen aan een grote minderheid. Als het gaat over fundamentele keuzes leidt een referendum bij gewone meerderheid niet tot een breder draagvlak bij de bevolking, maar tot diepe verdeeldheid. Er is niets democratisch aan het feit dat oudere Engelsen de Brexit door de strot duwen van jonge Britten, het gaat immers in de eerste plaats over hun toekomst! Elke constitutionele democratie voorziet bijzondere meerderheden voor de meest cruciale politieke beslissingen, dat zou ook moeten gelden voor het lidmaatschap van de EU.
Taking control dreigt voor het VK zelf uit te draaien op out of control. Net zoals bij de Grexit probeerden sommige ‘experten’ ons wijs te maken dat de schadelijke impact van een Brexit wel zou meevallen. De dag is nog niet voorbij en de beurscrash kost de Britten al een veelvoud van de bijdrage die ze aan de EU betaalden, de Schotten en Noord-Ieren kondigen aan het Verenigd Koninkrijk te willen verlaten, waardoor ook het ‘Britse’ pond ten dode is opgeschreven. De onzekerheid rond de Brexit zal de komende maanden als een sluipend gif de Britse economie verder aantasten. Geplande investeringen worden bevroren, exporteurs verplaatsen hun productie naar de EU om toekomstige exporttarieven te voorkomen, …
Boris Johnson krijgt binnenkort de kans om te tonen dat hij het anders en beter kan. Intussen zijn de eerste referendumbeloftes al gesneuveld. Deze ochtend kondigde Farage aan dat de vrijgekomen EU middelen dan toch niet geïnvesteerd zullen worden in de gezondheidszorg. Deze keer zal er geen EU zijn om de ontgoocheling op af te schuiven.
De hamvraag is of een nieuwe Brexit-regering de diepe verdeeldheid binnen het VK tijdig onder controle kan krijgen of alsnog afstevent op vervroegde verkiezingen, met als inzet dezelfde vraag als gisteren voorlag …
Peter Van Rompuy