Terecht wordt in alle commentaren op de verkiezing van Trump gewezen op het gevaar van het groeiende populisme, ook in Europa. De Brexit leverde hiervan reeds het bewijs dit jaar en ook in 2017 zullen partijen als die van Le Pen, Wilders, Frauke Petry ( AFD) en Beppe Grillio ( 5 sterren) met hun populistische ideeën de inzet worden van verkiezingen.
Het valt mij op in de media en bij politieke commentatoren dat in Vlaanderen met de terugval van het VB die populistische tendensen blijkbaar niet meer zouden bestaan. Nochtans was in 2014 N-VA met een programma tegen de anderen (de Franstaligen, de vakbonden, de vreemdelingen) de grote winnaar van de verkiezingen. Net zoals Trump tegen Clinton viel De Wever persoonlijk Di Rupo aan (“de verstrikking”) en zei hij dat hij Di Rupo nooit zou erkennen als eerste minister wat ook de uitslag van de verkiezingen zou zijn. Een typische uitspraak van populisten want zij alleen zijn gelegitimeerd door het volk, hun tegenstanders niet.
Iedereen speculeert vandaag over welke koers Trump zal varen. Gaat hij zijn beloftes voor meer protectionisme, het uit het land zetten van 11 miljoen illegale immigranten, het sluiten van de grenzen door het bouwen van muren, het niet meer toelaten van moslims in de VS, het terugplooien op zichzelf (isolationisme) ook inzake defensie en veiligheid, het verlagen van belastingen en daling van de staatsschuld, enz. kunnen uitvoeren? De wereld houdt zijn adem in want niemand weet waar het naartoe gaat.
Zijn beloftes van populisten geloofwaardig?
N-VA beloofde ook de grote Verandering (“CHANGE”) in 2014.
Het bilan na twee jaar is ontnuchterend maar het valt mij op dat N-VA in elk dossier een populistische slag om de arm probeert te houden.
N-VA weet ook dat ze in 2019 haar belofte van confederalisme niet kan waarmaken (Vuye is daarom uit de partij gezet; toch probeert De Wever in elk interview het spanningsveld met de Walen warm te houden. Zo verweet hij de “Walen” naar aanleiding van het debat rond CETA dat ze de grenzen willen openen voor vluchtelingen en armoede importeren maar hun grenzen voor handel en investeringen sluiten. “De PS bewijst hier het failliet van België”. Het beledigen van de politieke tegenstander en bevolkingsgroepen is een gekend recept van de populisten.
Ook inzake migratie- en asielbeleid is er de dubbele tong. De Wever heeft helemaal niet kunnen waarmaken wat hij in september 2015 had beloofd in zijn toespraak van Gent: het herzien van de Conventie van Genève inzake vluchtelingen, het sluiten van de grenzen voor asielzoekers, de push back van vluchtelingen in Zuid-Europa over de zee, het geven van een B-statuut in de SZ voor vluchtelingen. BDW voorspelde dat “wir schaffen das” zou leiden tot de politieke ondergang van Merkel. Het is nochtans diezelfde Merkel en de EU die een akkoord sloten met Turkije om de migrantenstroom te beperken en die ervoor gezorgd heeft dat in België de laatste maanden het aantal asielzoekers sterk is gedaald. Francken steekt deze “Merkel-pluim” nu op zijn hoed. Intussen laat hij geen gelegenheid onverlet om te beweren dat hij voor de harde aanpak is bv. inzake visumbeleid, de Dublinakkoorden, het uitwijzen van illegalen. Francken probeert hiermee aan de publieke opinie duidelijk te maken dat die asielzoekers hier best wegblijven en de “willkommenskultuur” van Merkel heeft gefaald, en dit om de populistische VB-kiezers in zijn kamp te houden.
Deze zomer bestempelde De Wever CD&V zelfs als een “moslimpartij” omdat de partij een genuanceerd standpunt had ingenomen over de islam in het katholiek onderwijs. Hij poogde ook de forcing te voeren over een ”Patriot Act” voor het preventief opsluiten van mogelijke terroristen en het inperken van de vrije meningsuiting. Zijn bedoeling hiermee was enkel om CD&V in de hoek te duwen van diegenen die geen streng migranten- en veiligheidsbeleid willen voeren. Wouter Beke heeft terecht dit zomeroffensief van N-VA over “CD&V = moslimpartij” bijzonder kwalijk genomen. Dit verklaart mede het grote wantrouwen tussen de partijen.
In haar campagne had N-VA beloofd dat het peil van de overheidsuitgaven zou worden teruggedrongen van 55% van het BBP naar beneden de 50% en er in 2016 een begrotingsevenwicht zou worden gerealiseerd. Dat klonk mooi populistisch: met N-VA zou de Augiasstal van de Belgische Staat en de Sociale zekerheid grondig worden gesaneerd. Men hoefde alleen maar vakbonden en mutualiteiten aan te pakken, alsook de Waalse profiteurs in de werkloosheid en de ziekteverzekering die verantwoordelijk zijn voor de miljarden transfers van Vlaanderen naar Wallonië in de SZ.
Deze week verscheen het rapport van de Europese Commissie waaruit blijkt dat die overheidsuitgaven na 2 jaar amper met 1% van het BBP zijn gedaald (waarvan de helft door de gedaalde rentelasten) en het begrotingstekort nog even hoog ligt als onder de vorige regering Di Rupo. Geen “change” dus. Oorzaak volgens N-VA is natuurlijk CD&V die niet wil besparen terwijl nu ook de Europese Commissie cijfermatig aantoont dat het juist de belastingontvangsten van de minister van Financiën in 2015 en 2016 duidelijk zijn achtergebleven op de ramingen en de taxshift voor miljarden niet is gedekt. Tegen 2018 zijn er nog 9 miljard saneringen nodig om het structureel evenwicht te bereiken. In deze context plant de m voor 2017 een verlaging van de vennootschapsbelasting, die 2 miljard euro zal kosten op een ogenblik dat de Belgische begroting in 2016 flirt met de 3% -norm en hierdoor riskeert door de Europese Commissie te worden gesanctioneerd. CD&V is voor lagere tarieven in de vennootschapsbelasting op voorwaarde dat ze budgettair neutraal worden gefinancierd. Begrotingsdiscipline is blijkbaar de laatste zorg van N-VA om haar fiscale beloftes te kunnen nakomen. De lasten worden doorgeschoven naar later. Typisch voor populisten.
CD&V is een partij van het evenwicht en het midden, die zelden beloftes doet die ze niet kan houden.
Dat maakt haar bijzonder kwetsbaar in tijden van populisme waar enkel de perceptie telt en niet de inhoud. De mate waarin men beloftes kan uitvoeren (of niet) is blijkbaar van geen tel meer.
Met de verkiezing van Trump is een nieuwe fase in onze democratieën ingetreden waar macht wordt veroverd met mediatieke perceptie maar niemand bekommerd is tot wat dit leidt. Na enkele jaren zal de ontnuchtering groot zijn bij de populistische kiezers maar tegen dan zijn er wellicht nieuwe profeten. Tot hoelang kan de democratie dit verdragen?
CD&V moet, zoals Merkel in Duitsland, op haar evenwichtige en verantwoordelijke koers blijven. Maar de christendemocraten mogen niet naïef zijn; N-VA is – nu ze aan de macht is – gedwongen om rekening te houden met de realiteit maar er zijn voldoende redenen om zeer wantrouwig te zijn over haar ware bedoelingen. In elk regeringsdossier houden BDW en N-VA een populistische slag om de arm om te kunnen “scoren” bij de volgende verkiezingen.
We leven in een steeds meer gepolariseerde en verscheurde samenleving. Partijen die een vijandbeeld creëren winnen in deze tijden de verkiezingen.
Het nieuwe WIJ-congres van CD&V volgende week zal onze grondhouding van evenwicht, verdraagzaamheid en solidariteit bevestigen. Mijn broer Herman zei dit weekend: “ je moet luisteren naar het ongenoegen in de samenleving maar je moet zeggen waar je zelf voor staat. Als we naar een klimaat gaan waar ongenoegen haat wordt, minderheden worden beschimpt of buitengezet, dan moet je durven zeggen dat dit tegen onze waarden indruist, zelfs al zit een grote groep op dat spoor. We moeten wel werken aan meer identiteit en bescherming van onze burgers in deze geglobaliseerde wereld: “to protect without falling into the trap of protectionism”.
In deze geglobaliseerde en gedigitaliseerde wereld zoeken de mensen naar een plaats waar ze thuis zijn, waar ze veilig zijn, waar ze beschermd worden. Ze zoeken bescherming tegen de financiële crisis, illegale immigratie, terrorisme, vervreemding, bedrijfssluitingen door multinationals. De uitdaging is open te blijven staan voor al het positieve en te voorkomen dat elk op zichzelf terugplooit.
Angst omzetten in hoop en bescherming. Dat wordt de uitdaging van de politiek in de volgende jaren maar ook in het onderwijs, op de werkvloer, in de media, in de verenigingen. De grofheid en de aggressiviteit in inhoud en taalgebruik van deze Trumpverkiezingen heeft een schok veroorzaakt in de hele wereld. Welke lessen trekken wij hieruit ook in Vlaanderen?
Het zijn mijn laatste jaren in de politiek maar nooit was de opdracht zo zwaar: in welke wereld komen onze jonge generaties terecht? Hoe ingaan tegen dit populisme en positieve oplossingen vinden die deze negatieve trend kunnen ombouwen?